«Η κατηγορία για εσχάτη προδοσία εναντίον του Πρωθυπουργού δεν είναι δυνατό να σταθεί»
Του Γρηγόρη Καλφέλη
Η Γαλλίδα ανακρίτρια που είχε ασχοληθεί με τη σκοτεινή υπόθεση διαφθοράς Elf στη Γαλλία, έλεγε ότι η Δικαιοσύνη είναι υπόθεση όλων μας (Notre affaire à tous).
Στην Ελλάδα αντίθετα, ειδικά σε υποθέσεις οι οποίες έχουν να κάνουν με πολιτικά πρόσωπα ή Υπουργούς, οι κατηγορίες οι οποίες διατυπώνονται φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο από τα κομματικά συμφέροντα και πολύ λιγότερο από τη εξέχουσα αναγκαιότητα να ανευρεθεί η αλήθεια (με βάση τη δογματική του Ποινικού Δικαίου).
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα αναφέρω συνοπτικά για την τραγική υπόθεση των Τεμπών (όπου έχασαν τη ζωή τους 57 άτομα) ποιες κατηγορίες (από αυτές τις οποίες διατύπωσαν τα κόμματα) είναι δυνατό να έχουν ένα «νομικό έρεισμα», κατά τη γνώμη μου, και ποιες όχι.
Και όλα αυτά, γιατί με βάση το ν. 3126/2003 για την ποινική ευθύνη των Υπουργών την κίνηση της ποινικής δίωξης τη διενεργεί η Βουλή (και όχι οι Εισαγγελικές αρχές, όπως ορίζει στο άρθρο 27 ο Κώδικας της Ποινικής Δικονομίας).
Επιπλέον οι παρακάτω παρατηρήσεις θα γίνουν, γιατί είτε το θέλουμε είτε όχι, οι Δικαστές του Πενταμελούς Δικαστικού Συμβουλίου (του ανωτέρω νόμου) θα αξιολογήσουν την υπόθεση με βάση τις δογματικές παραδοχές οι οποίες γίνονται δεκτές στο Ποινικό Δίκαιο και την Ποινική Δικονομία.
1 Η κατηγορία για εσχάτη προδοσία εναντίον του Πρωθυπουργού δεν είναι δυνατό να «σταθεί», κατά την άποψη μου, για τους ακόλουθους λόγους:
α. Γιατί το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας του άρθρου 134 του Ποινικού Κώδικα στρέφεται εναντίον του Κράτους και των θεσμών του, όπως όταν λ.χ. ένας πραξικοπηματίας αποστερεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή τον Πρωθυπουργό την οριοθετημένη από το Σύνταγμα εξουσία τους (Μανωλεδάκης, Ποινικό Δίκαιο). Κάτι τέτοιο προφανώς δεν έχει συμβεί στην τραγωδία των Τεμπών.
β. Γιατί είναι νομικά εσφαλμένος ο λόγος ένεκα του οποίου ορισμένοι συνήγοροι υπεράσπισης «ενεργοποίησαν» το έγκλημα του άρθρου 134 του Ποινικού Κώδικα, ώστε να διατυπωθεί κατηγορία εναντίον του Πρωθυπουργού. Ποιος είναι αυτός ο λόγος;
Ο λόγος είναι ότι ο Πρωθυπουργός είχε ζητήσει λίγες ημέρες μετά την τραγωδία από τον τότε Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κ. Ντογιάκο τη σύγκληση του Δικαστηρίου των Εφετών, ώστε να αναλάβει, κατά το άρθρο 28 ΚΠΔ, την ανάκριση Εφέτης- ανακριτής.
Η προβολή ενός τέτοιου λόγου για τη νομιμοποίηση της κατηγορίας για εσχάτη προδοσία προφανώς δεν είναι δυνατό να ευσταθήσει, γιατί η χρησιμοποίηση του άρθρου 28 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας σε υποθέσεις οι οποίες έχουν έντονο δημόσιο ενδιαφέρον (όπως η τραγωδία των Τεμπών) συνιστά αντιθέτως μια λειτουργική αναβάθμιση της δικαστικής αντιμετώπισης μια τέτοιας υπόθεσης.
Γιατί; Γιατί πιο έμπειροι δικαστές (Εφέτες) αναλαμβάνουν τη διενέργεια της ανάκρισης και Εισαγγελείς Εφετών κινούν την ποινική δίωξη (αν δεν έχει κινηθεί ήδη).
Αυτή ήταν η άποψη η οποία υποστηριζόταν πάντοτε από όλους μας στο πεδίο της Ποινικής Δικονομίας (Κ. Σταμάτη, Ποινικά Σύμμεικτα).
Υπενθυμίζω δε, ότι η διάταξη αυτή είχε ενεργοποιηθεί παλιότερα και στις υποθέσεις του Χρηματιστηρίου, του Βατοπεδίου κλπ.
Μόνο εάν ένας δικτάτορας απέλυε συνολικά όλους τους Δικαστές και διόριζε στη θέση τους στρατιωτικούς Δικαστές, τότε βεβαίως θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για εσχάτη προδοσία (γιατί θα ακυρωνόταν συνολικά το συνταγματικά οριοθετημένο σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης).
2 Η κατηγορία για θανατηφόρα έκθεση του άρθρου 306 του Ποινικού Κώδικα, η οποία προϋποθέτει ότι -έστω και με ενδεχόμενο δόλο- κάποιος αφήνει ένα άλλον αβοήθητο και ένεκα του γεγονότος αυτού προκαλείται (από αμέλεια) ο θάνατος του, επίσης δεν θα σταθεί νομικά κατά τη γνώμη μου.
Γιατί; Γιατί το έγκλημα του άρθρου 306 είναι έγκλημα «συγκεκριμένης ατομικής διακινδύνευσης», δηλαδή ενεργοποιείται όταν τίθεται σε κίνδυνο η ζωή ενός ανθρώπου ή προκαλείται ένεκα της διακινδύνευσης (και εκ του αποτελέσματος) η βαριά σωματική βλάβη η ο θάνατος ενός συγκεκριμένου ατόμου.
Αντίθετα στην τραγωδία των Τεμπών είχαν πεθάνει 57 άτομα και επομένως δεν είχαμε να κάνουμε με τον (εκ του αποτελέσματος) θάνατο ενός συγκεκριμένου ανθρώπινου όντος.
Επομένως είναι «συστημικό λάθος» να διατυπώνει κανείς κατηγορία με βάση το άρθρο 306 του Ποινικού Κώδικα και να μη κατευθύνεται στα λεγόμενα «κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα» του 14ου Κεφαλαίου του ΠΚ, όπως είναι το κακούργημα του άρθρου 291 παρ. 1περ.δδ (: Επικίνδυνες παρεμβάσεις στη συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς), ακριβώς γιατί είχαμε να κάνουμε με την προσβολή του εννόμου αγαθού της ζωής πολλών ατόμων.
Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου και το μόνο έγκλημα για το οποίο είναι απαραίτητο να διενεργηθεί ανίχνευση ενδεχόμενων ποινικών ευθυνών πολιτικών προσώπων (και βασικά των δύο πρώην Υπουργών Μεταφορών κ. Καραμανλή και κ. Σπίρτζη).
3 Αν για τα ανωτέρω εγκλήματα διατύπωσα τις παραπάνω αναφορές, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι η κατηγορία για το έγκλημα της παράβασης καθήκοντος του άρθρου 259 του ΠΚ δεν θα «σταθεί νομικά». Και κατά παράδοξο τρόπο είναι και η κατηγορία την οποία επιλέγει και η κυβέρνηση εναντίον του πρώην Υπουργού Μεταφορών κ. Καραμανλή.
Ποιες είναι οι νομικές μου επιφυλάξεις ;
Το έγκλημα της παράβασης καθήκοντος είναι «υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης» και προϋποθέτει δόλο α΄ βαθμού, είτε για να προκαλέσει κανείς βλάβη στο κράτος ή σε άλλον, είτε για να προσπορίσει ο ίδιος ο αυτουργός παράνομο όφελος στον εαυτό του ή σε άλλον.
Και όπως γίνεται μάλιστα δεκτό, ως βλάβη του κράτους στην περίπτωση αυτή νοείται μια βλάβη με συγκεκριμένο περιεχόμενο η οποία είναι διακριτή από την όποια γενική δυσλειτουργία μιας υπηρεσίας (Μπιτζιλέκης, Υπηρεσιακά εγκλήματα).
Υπό το πρίσμα αυτό τίθεται το ακόλουθο ερώτημα: Ποια ήταν η βλάβη του κράτους την οποία επεδίωκε στη συγκεκριμένη υπόθεση ο πρώην Υπουργός Μεταφορών κ. Καραμανλής (ή ο πρωθυπουργός σύμφωνα με το κατηγορητήριο άλλων κομμάτων) με δόλο α’ βαθμού;
Να διενεργήσει επικίνδυνη παρέμβαση στις συγκοινωνίες (η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 57 ανθρώπων);
Ομολογώ ότι δεν μπορώ να αντιληφθώ με ποιο τρόπο είναι δυνατό να οριοθετηθεί η κρατική βλάβη στην επίμαχη τραγική ιστορία και πως θα αποκαλυφθεί ένα τέτοιο μέγεθος με αποδεικτικό υλικό.
Μόνο, αν υποθέσει κανείς, ότι στη μοιραία αμαξοστοιχία μεταφερόταν λαθραίο φορτίο και ο ανωτέρω Υπουργός (ή ο Πρωθυπουργός) επεδίωκαν μέσω της μεταφοράς αυτής να προσκομίσουν στον εαυτό τους ή σε άλλο (επιχειρηματία) παράνομο όφελος, τότε και μόνο τότε θα ήταν δυνατό να νομιμοποιηθεί μια τέτοια ποινική διερεύνηση.
Πάντως μέχρι τώρα δεν έχει «αποδειχθεί» με πραγματογνωμοσύνη, ότι στη μοιραία αμαξοστοιχία μεταφερόταν λαθραίο καύσιμο.
Και όλη αυτή η «λανθασμένη προσέγγιση» για το έγκλημα της παράβασης καθήκοντος (στην υπόθεση των Τεμπών) ξεκίνησε από μια ατυχέστατη Διάταξη μιας εισαγγελέως Εφετών Λαρίσης που εκδόθηκε κατά το αρχικό στάδιο της διερεύνησης!
4 Τέλος, κατά τη γνώμη μου, το μόνο έγκλημα για το οποίο είναι απαραίτητο να γίνει ανίχνευση ενδεχόμενων ποινικών του πρώην Υπουργού Μεταφορών κ. Καραμανλή (που ήταν Υπουργός όταν συνέβη η τραγωδία) είναι το «κοινώς επικίνδυνο κακούργημα» του άρθρου 291 παρ΄1 δδ του Ποινικού Κώδικα (: Επικίνδυνες παρεμβάσεις στη συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς..) που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 57 συνανθρώπων μας.
Το έγκλημα τούτο, όπως είναι γνωστό, είναι δυνατό να τελεσθεί και με παράλειψη υπό την προϋπόθεση της συνδρομής των όρων του άρθρου 15 του Ποινικού Κώδικα ( Μπαστουνάς Γ., Εγκλήματα κατά των συγκοινωνιών, 2024),
Συγκεκριμένα απαιτείται η ύπαρξη ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης του υπαιτίου να προβεί σε ενέργεια, ώστε να αποτρέψει την εμφάνιση του κινδύνου.
Και η αποτροπή εμφάνισης του κινδύνου θα γινόταν στην υπόθεση των Τεμπών μέσω της υλοποίησης της σχετικής σύμβασης για την τηλεδιοίκηση, η οποία αν είχε υλοποιηθεί πλήρως λ.χ., από τον πρώην Υπουργό κ. Καραμανλή, θα εμπόδιζε θεωρητικά το θάνατο των 57 ατόμων, αφού ο ελεγκτής του ηλεκτρονικού συστήματος θα «έβλεπε» ότι τα δύο τραίνα πήγαιναν στην ίδια θανατηφόρα πορεία.
Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να διερευνηθεί και να αιτιολογηθεί ειδικά, εάν ο πρώην Υπουργός είχε μια τέτοια ιδιαίτερη νομική υποχρέωση για την αποτροπή κινδύνου (μέσω της υλοποίησης του συστήματος της τηλεδιοίκησης) από την ίδια τη σύμβαση 717 ή από αλλού.
Και κάνω αυτή την αναφορά, γιατί ο ΑΠ με την απόφαση 1566/2011 που αφορούσε ένα Δήμαρχο, είχε αποδεχθεί ότι σε πρόσωπα με ευρέα καθήκοντα είναι αναγκαίο να αιτιολογείται επαρκώς η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση τέτοιων προσώπων.
Στο σημείο τούτο θα πρέπει να τονίσουμε και το ακόλουθο μέγεθος : Επειδή το κακούργημα του άρθρου 291παρ1, δδ του ΠΚ είναι «εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα» απαιτείται να υπάρχει «δόλος , έστω και ενδεχόμενος για τη διαταρακτική των συγκοινωνιών συμπεριφορά» και αμέλεια ως προς το θάνατο ή τους θανάτους που προκλήθηκαν από αυτή τη συμπεριφορά (άρθρο 29 του ΠΚ).
Υπό την έννοια αυτή είναι απαραίτητο να διερευνηθεί και να αιτιολογηθεί, εάν ο πρώην Υπουργός Μεταφορών κ. Καραμανλής αποδεχόταν τον κίνδυνο διεξαγωγής μη ασφαλούς συγκοινωνίας (λόγω μη υλοποίησης του συστήματος τηλεδιοίκησης), ενώ είχε προειδοποιηθεί για κάτι τέτοιο από μια ελεγκτική αρχή, όπως η Ρ.Α.Σ ή ο Ο.Σ.Ε.
Τέλος, είναι απαραίτητο να διερευνηθεί και να αιτιολογηθεί, εάν υπήρχε «αιτιώδης σύνδεσμος» ανάμεσα στη διαταρακτική (των συγκοινωνιών) συμπεριφορά του πρώην Υπουργού και του αποτελέσματος που επήλθε, δηλαδή των 57 θανάτων.
Το συμπέρασμα; Το κόμματα είναι σαφές κατά τη γνώμη μου ότι δεν έλαβαν υπόψη τους κατά τη διατύπωση των κατηγοριών στην τραγωδία των Τεμπών τις δογματικές θέσεις που γίνονται δεκτές στο Ποινικό Δίκαιο και προσανατολίστηκαν σε κομματικά «επηρεασμένες» κατηγορίες, οι οποίες φοβάμαι ότι γεννούν προσδοκίες στην κοινωνία (που αργότερα ενδεχομένως θα διαψευστούν)!
Και η μόνη σοβαρή λύση είναι το Τριμελές Γνωμοδοτικό Συμβούλιο των Δικαστών, που μπορεί να συγκροτηθεί με την απόλυτη πλειοψηφία των Βουλευτών, ώστε να ελεγχθεί η νομική βασιμότητα των ανωτέρω κατηγοριών τις οποίες διατύπωσαν τα κόμματα (άρθρο 5 ν. 3126/2003)!
Ο κ. Καλφέλης Γρηγόρης είναι Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ kalfelis@law.auth.gr
Πηγή: tovima.gr