Του Κώστα Στούπα
Ο περισσότερος κόσμος δεν αντιλαμβάνεται τη σημασία και ευαισθησία των ομολόγων. Μετά βίας καταλαβαίνει πως όταν οι μετοχές ανεβαίνουν τα πράγματα πάνε καλά για την οικονομία, άρα πάνε καλά συνολικότερα.
Αν οι μετοχές είναι τα κεραμίδια ενός σπιτιού, τα ομόλογα είναι τα θεμέλια του. Μια κακοκαιρία μπορεί να σπάσει μερικά κεραμίδια αλλά η ζημία θα είναι μικρή. Αν όμως ένας σεισμός ραγίσει τα θεμέλια, το σπίτι δεν επισκευάζεται.
Ο Τραμπ με τους συμβούλους του υπολόγιζε πως με τους δασμούς, μαζί με τα χρηματιστήρια θα πέσουν και οι αποδόσεις των ομολόγων, αφού τα κεφάλαια που θα φεύγουν από τις μετοχές θα αναζητούν ασφαλή καταφύγια στα κρατικά ομόλογα, πιέζοντας τις αποδόσεις προς τα κάτω.
Αυτό θα επιτρέψει στην FED να μειώσει τα επιτόκια και τις επιχειρήσεις, κράτος και νοικοκυριά θα πληρώνουν λιγότερα για τόκους.
Τα νοικοκυριά που έχουν στεγαστικά δάνεια π.χ. θα πληρώνουν μικρότερες δόσεις και θα τους περισσεύουν χρήματα για άλλες δαπάνες.
Ένα μεγάλο μέρος αυτών που ψήφισαν Τραμπ είναι λευκοί άνεργοι και υποαπασχολούμενοι των μεσοδυτικών πολιτειών. Δεν έχουν σταθερή δουλειά, μετοχές, ούτε ιδιόκτητο σπίτι αλλά έχουν χρέη.
Επιπλέον, η μείωση των επιτοκίων αναμενόταν πως θα έδινε αναπτυξιακή ώθηση και θα μείωνε τον αριθμό των χρεοκοπιών.
Η κόντρα στις προβλέψεις, άνοδος των αποδόσεων των μακροπρόθεσμων ομολόγων τις τελευταίες δυο μέρες αποκαλύπτει πως οι αγορές φοβούνται άνοδο του πληθωρισμού, κάτι που θα αναγκάσει τη FED, αντί να κατεβάσει, να ανεβάσει τα επιτόκια, προκαλώντας ασφυξία στην οικονομία και εκρήξεις στην κοινωνία.
Υπάρχουν και αρκετοί που αρχίζουν να φοβούνται πως οι δασμοί του Τραμπ δρομολογούν μια περίοδο υψηλού πληθωρισμού και ενδεχομένως χαμηλή ή καθόλου ανάπτυξη. Δηλαδή φοβούνται τον στασιμοπληθωρισμό.
Αυτός είναι ο λόγος που τρομάζει η αντιστροφή της πτωτικής πορείας από τα 4 στο 4,5% του 10ετούς αμερικάνικου ομολόγου.
Αν κοιτάξουμε την απόδοση του 10ετούς την τελευταία πενταετία θα δούμε πως αυτή την περίοδο της έξαρσης του πληθωρισμού μετά την πανδημία ανέβηκε από χαμηλότερα από 1% μέχρι περίπου το 5%. Στη συνέχεια καθώς ο πληθωρισμός αποκλιμακώθηκε, η απόδοση του μακροπρόθεσμου ομολόγου άρχισε να πέφτει, μέχρι που ο Τραμπ ανακοίνωσε τους δασμούς.
Αν κοιτάξουμε ένα μακροπρόθεσμο ιστορικό διάγραμμα με τις αποδόσεις του 10ετούς θα δούμε πως στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η απόδοση ήταν περί το 15%.
Ο κόσμος που μεγαλώσαμε οι baby boomers (όσοι στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ήμασταν μεταξύ 15-30 χρονών) είναι ο κόσμος που έφτιαξαν ο Ρήγκαν και Θάτσερ και ο Ντενγκ Σιαο Πίνγκ. Ο κόσμος της επικράτησης του καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης και των χαμηλών επιτοκίων.
Προκειμένου να καταλάβετε οι μικρότεροι, πριν τη δεκαετία του ’80 τα αμερικάνικα Marlboro τα βρίσκαμε πανάκριβα στην μαύρη αγορά, λίγοι ήταν αυτή που είχαν κάποιο Levi’s παντελόνι. Ως έφηβοι τότε φοράγαμε Lee Cooper που κατασκευάζονταν στην Πρέβεζα με ύφασμα της Πειραϊκής Πατραϊκής. Της μόδας ήταν επίσης τα παπούτσια Sea and City που έμοιαζαν με Timberland γιατί τα τελευταία μπορούσαν να τα αγοράσουν μόνο οι πολύ πλούσιοι.
Στη δεκαετία του ’80 τέσσερα ΙΧ αυτοκίνητα είχε κάθε δρόμος με 10 πολυκατοικίες όχι κάθε διαμέρισμα. Για μια έγχρωμη τηλεόραση χρειάζονταν να αποταμιεύουμε χρόνια.
Τώρα μια απλή έξυπνη τηλεόραση κοστίζει ένα εβδομαδιάτικο χαμηλόμισθου.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπήρχαν δασμοί και προστατεύονταν η εγχώρια παραγωγή. Αυτό είχε τα καλά του αλλά είχε και τα κακά του.
Στα καλά ήταν η ύπαρξη εθνικής βιομηχανικής παραγωγής που εξασφάλιζε καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Στα αρνητικά ήταν πως διάφοροι σκιτζήδες που κατασκεύαζαν φτηνοπράγματα περνιόντουσαν για βιομήχανοι και οι εργαζόμενοι υποχρεώνονταν να αγοράζουν χαμηλής ποιότητας προϊόντα σε υψηλές τιμές.
Πριν τη δεκαετία του ’90 τα επιτόκια ήταν υψηλά και είχαν διψήφιους αριθμούς. Τα δάνεια ήταν πανάκριβα και τα καταναλωτικά ανύπαρκτα. Τα στεγαστικά επιδοτούνταν και γι’ αυτό υπήρχαν ειδικές στεγαστικές τράπεζες.
Το ’80 όμως κράτη, επιχειρήσεις, και νοικοκυριά είχαν πολύ μικρά χρέη. Σήμερα όλοι έχουν συσσωρεύσει τεράστια χρέη. Αν ανέβουν τα επιτόκια σε διψήφιο ποσοστό θα ψάχνουμε με το κιάλι κάποιον που δεν θα χρεοκοπήσει.
Αυτό που φοβούνται οι απαισιόδοξοι είναι πως αυτή η άνοδος της απόδοσης των ομολόγων τις τελευταίες μέρες δεν είναι κάποια πρόσκαιρη κίνηση, όπως υποθέτουν πως είναι η πτώση των μετοχών, αλλά η αρχή ενός μακροπρόθεσμού ανοδικού κύκλου.
Υπάρχουν μακροπρόθεσμοι κύκλοι ανόδου και καθόδου των επιτοκίων οι οποίοι δεν εξαρτώνται από τη βούληση πολιτικών και κεντρικών τραπεζιτών αλλά από πολυπλοκότερες διαδικασίες και ισχυρότερες τάσεις.
Π.χ. η δημογραφική γήρανση μειώνει τον αριθμό των εργαζομένων και αυξάνει τον αριθμό των συνταξιούχων. Αυτό σημαίνει πως ενώ η ζήτηση παραμένει σταθερή η προσφορά εργασίας και προϊόντων μειώνεται. Όταν συμβαίνει αυτό έχουμε άνοδο των τιμών…
Τις τελευταίες δεκαετίες με την παγκοσμιοποίηση, η μείωση της εγχώριας προσφοράς εργασίας στις ΗΠΑ και Δύση αντικαταστάθηκε από την αύξηση της προσφοράς προϊόντων που κατασκεύαζαν οι νεανικοί πληθυσμοί της Ασίας. Οι τιμές έπεσαν και ο πληθωρισμός σχεδόν μηδενίστηκε.
Βέβαια, η παγκοσμιοποίηση πήρε τα εργοστάσια από την ανεπτυγμένη Δύση και τα μετέφερε στην υπανάπτυκτη ανατολή. Οι παραγωγικές και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας μειώθηκαν στη Δύση, με αποτέλεσμα οι μισθοί να μείνουν στάσιμοι για δεκαετίες.
Παρά το γεγονός πως οι μισθοί έμειναν στάσιμοι η αγοραστική δύναμη αυξήθηκε γιατί έπεσαν οι τιμές από τα περισσότερα προϊόντα.
Από την άλλη πλευρά, οι εταιρείες που μετέφεραν την παραγωγή στην Ανατολή που υπήρχε φθηνό εργατικό δυναμικό, αύξησαν τα κέρδη τους. Αυτοί που είχαν μετοχές κέρδισαν ενώ αυτοί που ζούσαν με την εργασία τους κατά μέσο όρο έμειναν πίσω. Αυτό αύξησε τις ανισότητες.
Η εισαγωγή φθηνών προϊόντων, τα οποία κατασκεύαζαν οι «δουλοπάροικοι» των κομμουνιστικών δικτατοριών της Ασίας, κρατούσαν τις τιμές, τον πληθωρισμό χαμηλά.
Αυτό επέτρεψε στις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες της Δύσης να κρατήσουν τα επιτόκια χαμηλά και να καταστήσουν το δανεισμό ελκυστικό. Έτσι αυξήθηκε το κρατικό και το ιδιωτικό χρέος.
Με τον τρόπο αυτό η ευημερία της δεκαετίας του ’60 και του ’80 που οφείλονταν στις καινοτομίες και την ανταγωνιστικότητα υποκαταστάθηκε σταδιακά από μια χωρίς προηγούμενο ευημερία με δανεικά.
Αυτός ο κύκλος φαίνεται να φτάνει στο τέλος του.
Η αύξηση του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους όμως έχει κάποια όρια. Τα όρια αυτά τα ξεπεράσαμε μετά το κραχ του 2008 με τα μηδενικά και αρνητικά επιτόκια. Τα τρισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ που μοιράστηκαν κατά τη διάρκεια της επιδημίας μοιάζουν με τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Τώρα οι δασμοί και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ Δύσης και Ανατολής αντιστρέφουν την πορεία της παγκοσμιοποίησης, πυροδοτούν τον πληθωρισμό και αυξάνουν τα επιτόκια.
Ο Μπάιντεν με τα τεράστια προγράμματα επιδοτήσεων χρεοκόπησε τις ΗΠΑ και την παρέδωσε στον Τραμπ που πίστευε πως είχε εύκολες λύσεις.
Με ανάλογο τρόπο το 2009 ο Κ. Καραμανλής χρεοκόπησε την Ελλάδα και την παρέδωσε στον ΓΑΠ ο οποίος κέρδισε με σύνθημα λεφτά υπάρχουν. Υπάρχει ένα βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα που ο Τραμπ λέει στο κόσμο πως αν κερδίσει τις εκλογές τα χρηματιστήρια θα πάνε τόσο καλά που θα βαρεθούν να κερδίζουν. «Θα μου λέτε, φτάνει δεν θέλω άλλο και θα κερδίζετε περισσότερα» τους λέει.
Ο Τραμπ αφελώς πίστεψε αυτούς που τον συμβούλεψαν να αυξήσει τους δασμούς και με τις εισπράξεις από τις εισαγωγές να μειώσει φόρους και χρέος. Ο Τραμπ πίστεψε πως το πρόβλημα χρέους των ΗΠΑ θα το μεταφέρει στους άλλους…
Δεν τον ανησύχησε το κραχ στο χρηματιστήριο γιατί φαίνεται πως πιστεύει πως εκτός των πολύ πλουσίων, μετοχές έχει η μεσαία τάξη που ψηφίζει περισσότερο τους αντιπάλους του. Επιπλέον, φαίνεται να πιστεύει πως μια πτώση του χρηματιστηρίου στην αρχή της θητείας θα εξασφαλίσει καλύτερη πορεία στο μέσον που είναι οι ενδιάμεσες εκλογές και το τέλος της τετραετίες.
Η αύξηση των επιτοκίων των ομολόγων είναι ένα μήνυμα πως κάνει λάθος. Η αύξηση των επιτοκίων των μακροπρόθεσμων ομολόγων ίσως να δείχνει πως ξεκινάει ένας κύκλος 20-30 ετών που τα επιτόκια θα είναι υψηλά, η ανάπτυξη χαμηλή και τα χρηματιστήρια συχνότερα με κόκκινο πρόσημο και χαμηλότερες αποδόσεις.
Ο κόσμος που μεγαλώσαμε κάπου εδώ φαίνεται πως τελειώνει και αρχίζει μια άλλη περίοδος με άλλες προτεραιότητες και σημασίες. Υπάρχει μια παράμετρος που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη. Σε μια δεκαετία περίπου η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης και το ρομπότ μπορεί να ανατρέψει αυτόν τον κύκλο προς άγνωστη κατεύθυνση.
Υ.Γ. Το κείμενο αυτό είχε γραφτεί πριν την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αναστείλει την επιβολή των δασμών. Ακόμη και να του καταργήσει οριστικά το έλλειμμα και το χρέος θα παραμείνουν αλώβητα για να υποσκάπτουν την ισχύ των ΗΠΑ. Δεν υπάρχει λύση του προβλήματος μείωσης του χρέους και των ελλειμμάτων χωρίς πόνο. Η περίοδος της ευημερίας με δανεικά έχει τελειώσει για τη Δύση.
*Στο βιβλίο μου «Η επερχόμενη αταξία» περιγράφω αναλυτικότερα αυτά που συμβαίνουν και αυτά που ενδεχομένως θα ακολουθήσουν. Η κεντρική ιδέα είναι πως μια γενιά καλ(κ)ομαθημένων συβαριτών στις δυτικές κοινωνίες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τη μεγαλύτερη κρίση μετά το 1929 και τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο.
Πηγή: liberal.gr